WSTĘP DO REKONSTRUKCJI HISTORYCZNEJ okresu XVIIw.
czyli subiektywny rzut oka na zjawisko - obserwowane z jego wnętrza.

Tekst: Andrzej Mikiciak

 

1. Rekonstrukcja historyczna - co to takiego? - próba definicji.

Starając się potraktować to pojęcie leksykalnie - można powiedzieć najkrócej, że jest to jak najściślejsze odtwarzanie realiów życia codziennego określonej grupy społecznej w danym okresie historycznym, zaś odbywać się to powinno w oparciu o zachowane źródła pisane (i rzetelne ich opracowania), ikonografię oraz badania nad zachowanymi zabytkami kultury materialnej.
Wiodącym nurtem wśród odtwórców historycznych - dot. to właściwie wszystkich epok (poczynając od mezolitu aż do czasów współczesnych) stał się nurt militarny.

Rozwijając temat - rekonstrukcja historyczna obejmuje zarówno aspekt materialny jak i pozamaterialny. Ten pierwszy dotyczy gromadzenia jak najwierniejszych replik przedmiotów dawnych (poczynając od strojów, przedmiotów codziennego użytku, broni, aż po infrastrukturę, najczęściej obozową - namioty, meble, naczynia, utensylia itp.), bądź, w przypadku odtwarzania czasów bliższych współczesności, także oryginałów - nawet odrestaurowanych pojazdów mechanicznych. Aspekt pozamaterialny opiera się natomiast na znajomości ówczesnych realiów życia, obyczajów, taktyki wojskowej, oraz umiejętności posługiwania się dawną bronią (np. szermierka, łucznictwo, obsługa broni palnej), niekiedy także znajomości jazdy konnej.

Przyjmuje się, że ruch rekonstrukcji historycznej zapoczątkowany został w St. Zjednoczonych kilkadziesiąt lat temu, w gronie zainteresowanych okresem amerykańskiej Wojny Domowej. W Polsce pierwsze, niezdarne próby organizowania imprez w anturażu dawnym podjęte zostały w latach 70-tych na zamku w Golubiu - Dobrzyniu, jednak o rzetelnej rekonstrukcji historycznej w naszym kraju mówić można dopiero od lat kilku - jest zatem na dobrą sprawę dopiero w fazie narodzin.

Jakkolwiek odtwórcy historyczni z reguły nie posiadają wykształcenia stricte historycznego zaś ich działania przeważnie realizowane są w ramach hobby - o pożytku z ich poczynań świadczy rosnące zainteresowanie współpracą z nimi placówek naukowych, gł. muzeów. Taki stan rzeczy jest powszechny w krajach Europy Zachodniej (Wlk. Brytania, Francja), uznających rekonstrukcję historyczną jako jedną z nowych metod (ang. reenactment, living history) pozyskiwania i propagowania praktycznej wiedzy historycznej (podobnie jak np. archeologia eksperymentalna). W Polsce, o ile także coraz więcej tego typu placówek przekonuje się do owej metody, istnieje wszelako deficyt dobrze przygotowanych odtwórców historycznych.

2. Problemy spotykające odtwórców skoncentrowanych na epoce polskiego baroku

Wpośród bardzo bogatej literatury staropolskiej i in. pisanych przekazów z epoki istnieje spory zasób tematów i zagadnień, które dla starającego się posiąść rzetelną wiedzę praktyczną stanowią wyraźna zaporę. Wynika to z faktu, że w odróżnieniu od współczesnych sobie, zamieszkujących inne części kontynentu (gł. Europy Zach.) przodkowie nasi nie pozostawili potomnym zbyt wielu źródeł o charakterze traktatów, np. dot. tańców lub fechtunku. Ubogie są też zasoby traktujące o wielu innych elementach życia codziennego.
Biorąc zaś pod uwagę aspekt materialny - podstawowym utrudnieniem jest tu dotarcie do zachowanych przedmiotów codziennego użytku nie mających charakteru zbytkownego. Wiadomym jest, że przedmioty podręczne (np. sztućce , naczynia, itp., a także el. uprzęży i in. wyrobów ze skóry, drewna) jako z reguły mniej wykwintne niezwykle rzadko mają szansę przetrwać do naszych czasów, zaś eksponaty zgromadzone i prezentowane w muzeach mają z zasady charakter luksusowy. Stąd też odtwórcy zainteresowani innymi niż dworski stanami społecznymi mają tu nie lada zagwozdkę. Ikonografia z epoki również nie jest w stanie całkowicie rozjaśnić wątpliwości. Sytuację ratują nieco prace archeologów - zwłaszcza wykopaliska z pól bitew (np. Beresteckiej, opracowanie prof. I. Swiesznikowa), gdzie z reguły przeważają artefakty, o których mowa.

Osobnym problemem w rzetelnej rekonstrukcji historycznej jest pozyskanie niektórych materiałów niezbędnych do wykonania replik wyrobów z epoki. Należy do nich zwłaszcza część rodzajów odpowiednich tkanin (dotyczy to np. aksamitu jedwabnego, zastępowanego dzisiaj najczęściej bawełnianym a także rozmaitych naturalnych tk. wzorzystych). A i te, ogólno dostępne gładkie (np. płótna, sukna) nie zawsze posiadają zgodną z epoką gramaturę, nie mówiąc już szerzej o metodzie tkania. Stąd też powoli, ale systematycznie i coraz powszechniej pojawiają się w odtwórstwie historycznym tkaniny wykonywane ręcznie, na replikach krosien dawnych.
Większość pozostałych materiałów także nie jest w 100% zgodna z oryginalnymi, (np. skład chemiczny stali, sposób garbowania skór), są to jednak utrudnienia o randze drugoplanowej - zaś sporo pozostałych (drewno, kość, metale szlachetne i nieżelazne, kamienie i ceramika) są na dobrą sprawę tożsame z dawnymi.

Do niedawna sporą niedogodnością z punktu widzenia odtwórców historycznych było więc wejście w posiadanie gotowych, funkcjonalnych, prawidłowych replik.
Dzisiaj rynek profesjonalnych rzemieślników posiadających odpowiednią wiedzę i umiejętności niezbędne do ich wykonania jest nadal jeszcze dość ubogi ale - na szczęście - systematycznie się powiększa. Rzecz jasna, z oczywistych przyczyn używają oni w swej pracy, obok technik dawnych (sporo z nich opiera się na narzędziach i technologii niezmienionych przez wieki, np. prace kowalskie, garncarstwo, większość technik obróbki metalu: rytowanie, wyoblanie, odlewnictwo i in.) także współczesnych ich usprawnień, gł. w postaci nowoczesnych, bardziej efektywnych narzędzi i maszyn.

3. Imprezy plenerowe i in. projekty z udziałem grup rekonstrukcji historycznej

- krótka charakterystyka.

Przeważający procent sytuacji, w jakich spotkać można odtwórców historycznych to imprezy plenerowe w typie inscenizacji batalistycznych lub pikników para-historycznych. Organizowane są z reguły w miejscach autentycznych wydarzeń historycznych, które stają się  kanwą owych imprez. Z założenia są to przedsięwzięcia masowe, ludyczne, niejako rekreacyjne  - warstwa edukacyjna miewa tu najczęściej znaczenie nikłe.

Inną odmianą działań publicznych jest organizowanie warsztatów, na których następuje wzajemna wymiana doświadczeń pomiędzy grupami odtwórczymi. Odbywa się to najczęściej w formie biwaku, uczestnicy przez czas ich trwania starają się obywać bez jakichkolwiek atrybutów współczesności na rzecz próby stworzenia warunków egzystencji jak najbardziej zbliżonych odtwarzanej epoce. Są to przeważnie imprezy kameralne, jakkolwiek udział publiczności jest również dopuszczalny.

Ostatnim typem projektów, realizowanym przez niektóre grupy odtwórcze, jest wspomniana wyżej współpraca z placówkami naukowymi. Z reguły dzieje się to w formule  interaktywnych lekcji muzealnych, gdzie rekwizytami używanymi w owych zajęciach bywają repliki z zasobów prowadzących zajęcia odtwórców.  Biorąca w nich udział publiczność ma okazję poznać interesujące ich zagadnienia od strony praktycznej. Doświadczenie zaś wykazuje, że taka formuła jest  dzięki swej przystępności (animowanie publiczności do rozmaitych działań, możliwość wejścia jej w dialog z prowadzącym) jest interesującą alternatywą do teoretycznego poznawania wiedzy historycznej.

Nieliczne, aczkolwiek niezwykle emocjonujące jest uczestnictwo grup w oficjalnych obchodach świąt państwowych. Dotyczy to odtwórców skoncentrowanych na okresie XIX i XXw.

Gwoli ścisłości należy jeszcze wspomnieć, że członkowie grup odtwórczych coraz powszechniej zapraszani są także do udziału w realizacjach filmowych i teatraln,vvv6ych.

4. Podsumowanie, czyli: w gruncie rzeczy po co to komu?

Ano właśnie - zajmowanie się rekonstrukcją historyczną wynika z rozmaitych powodów. Nieliczna część, zwłaszcza skoncentrowanych na polskich siłach zbrojnych czasów II w. św. pojmuje ją jako swego rodzaju misję polegającą na kontynuacji tradycji poszczególnych jednostek. Ostatni żyjący jeszcze kombatanci z reguły chętnie przekazują im insygnia pułkowe i sztandary honorowe.
Dla wszystkich odtwórców wszystkich epok jest to jednak przede wszystkim dość nietypowe hobby, sposób na spędzanie wolnego czasu, niewątpliwie odrobinkę snobistyczny, ale w gruncie rzeczy ni mniej, ni więcej tak samo pożyteczny jak wędkowanie, filatelistyka lub zajmowanie się uprawą ogródka.
Nawet pomimo różnicy, że w odróżnieniu od innych zainteresowań, odtwórstwo historyczne potrafi przynieść korzyść także i innym.

Amen.